Το 2010, μόλις το 9% των καινούργιων αυτοκινήτων ήταν εξοπλισμένα με αυτόματο κιβώτιο ταχυτήτων. Σήμερα, το 54% των νέων πωλήσεων αφορά αυτοκίνητα με αυτόματο σασμάν. 

Αν και το αυτόματο κιβώτιο προσφέρει πραγματική άνεση στην πόλη, ιδίως στα μποτιλιαρίσματα, η τόσο μεγάλη αποδοχή του στην περιφέρεια είναι κάπως παράξενη. Η επιτυχία του «αυτόματου» δεν οφείλεται στο συχνά επαναλαμβανόμενο «ψέμα» των εμπόρων ότι με ένα τέτοιο κιβώτιο δεν θα χρειαστεί ποτέ ξανά να κάνεις αλλαγή λιπαντικού.

Γιατί όμως θέλουν να εξαφανίσουν το χειροκίνητα κιβώτιο; Η εξήγηση σχετίζεται με την ευρεία διάδοση των υβριδικών συστημάτων, τα οποία είναι πολύ πιο εύκολο να ενσωματωθούν με αυτόματη μετάδοση. Επιπλέον, τα συστήματα υποβοήθησης οδήγησης, όπως το stop/start στα μποτιλιαρίσματα, δεν μπορούν να λειτουργήσουν αποδοτικά με χειροκίνητο κιβώτιο. Η γενίκευση της αυτόματης μετάδοσης στο ίδιο μοντέλο επιτρέπει στους κατασκευαστές να μειώσουν το κόστος εξέλιξης και παραγωγής.

Η αλλαγή λιπαντικού στο αυτόματο κιβώτιο ταχυτήτων είναι δουλειά επαγγελματία με χρήση εξειδικευμένου μηχανήματος

Η διάρκεια ζωής ενός κιβωτίου ταχυτήτων υπολογίζεται γύρω στα 300.000 km. Πολλά παλαιότερα αυτοκίνητα έχουν γράψει ακόμη περισσότερα χιλιόμετρα χωρίς ποτέ να χρειαστεί αλλαγή κιβωτίου. Η διαφορά βρίσκεται στη συντήρηση. Εδώ να κάνουμε μια παρένθεση, επισημαίνοντας άλλο η βαλβολίνη άλλο το λιπαντικό αυτόματου κιβωτίου, το ATF: Μην τα μπερδεύετε!

Το λιπαντικό που χρησιμοποιείται στα χειροκίνητα κιβώτια (και στα διαφορικά) -γνωστό στην καθομιλουμένη ως «βαλβολίνη»- είναι πιο παχύρευστο και σχεδιασμένο να αντέχει στις μηχανικές καταπονήσεις των γραναζιών και των συγχρονιζέ. Αντίθετα, το ATF (Automatic Transmission Fluid) που χρησιμοποιείται στα αυτόματα κιβώτια είναι πολύ πιο λεπτόρρευστο, έχει έντονο κόκκινο χρώμα και περιέχει ειδικά πρόσθετα που εξασφαλίζουν όχι μόνο λίπανση αλλά και σωστή λειτουργία του υδραυλικού συστήματος και του μετατροπέα ροπής. Η χρήση λάθος τύπου λιπαντικού μπορεί να προκαλέσει σοβαρές βλάβες, γι’ αυτό είναι σημαντικό να ζητάτε πάντα το σωστό προϊόν για το δικό σας κιβώτιο, σύμφωνα με τις προδιαγραφές του κατασκευαστή.

Ένα αυτόματο κιβώτιο με μετατροπέα ροπής αποτελείται από διάφορα στοιχεία -τον μετατροπέα, το υδραυλικό μπλοκ, το πλανητικό γρανάζωμα- που βρίσκονται μέσα σε λιπαντικό μετάδοσης. Το οποίο τα λιπαίνει και εξασφαλίζει την ομαλή λειτουργία τους. Αν το λιπαντικό χάσει την καθαρότητά του ή μειωθεί η στάθμη του λόγω αδιόρατης διαρροής, το κιβώτιο κινδυνεύει να καταστραφεί.

Με τον καιρό, το λιπαντικό χάνει την ποιότητα και την αποτελεσματικότητά του, ενώ τα λιπαντικά που πωλούνται με την ένδειξη «Long Life» δεν είναι μακροπρόθεσμα καλύτερα από τα υπόλοιπα.

Κατά τη χρήση, η λειτουργία των μηχανικών μερών δημιουργεί ρινίσματα μετάλλου, τα οποία αναμειγνύονται με το λιπαντικό. Ένα υπερβολικά καταπονημένο λιπαντικό, γεμάτο υπολείμματα, μπορεί να φθείρει εξαρτήματα έως και να προκαλέσει θραύση. Για να διατηρηθεί το αυτόματο σασμάν σε καλή κατάσταση, η αλλαγή λιπαντικού είναι απαραίτητη σε τακτική βάση.

Ποια όμως είναι τα σημάδια βλάβης στο αυτόματο κιβώτιο; Ας δούμε μερικά από τα συμπτώματα που πρέπει να σας ανησυχήσουν:
- Καθυστερημένη αντίδραση από νεκρά σε 1η
- Δυσκολία ή αδυναμία αλλαγής ταχυτήτων
- Σκορτσαρίσματα στις αυτόματες αλλαγές
- Αίσθηση «πατιναρίσματος» στην εκκίνηση.
- Μυρωδιά καμένου.
- Αίσθηση απώλειας ισχύος στην εκκίνηση ή στην επιτάχυνση.
- Τριξίματα.

Τα συνθετικά λιπαντικά για μια αυτόματη μετάδοση έχουν πλούσια σύνθεση με αντιοξειδωτικά, πρόσθετα κατά της φθοράς και απορρυπαντικές ιδιότητες για να απομακρύνουν τα μεταλλικά σωματίδια. Είναι εξαιρετικά ρευστά και έχουν χαρακτηριστικό έντονο κόκκινο χρώμα. Είναι σχεδιασμένα να αντέχουν σε ακραίες θερμοκρασίες και πιέσεις, διατηρώντας σταθερό λιπαντικό φιλμ παρά τα συνεχή περάσματα από τα γρανάζια.

Η συχνότητα αντικατάστασης του λιπαντικού εξαρτάται από τον τύπο του κιβωτίου, καθώς άλλα έχουν μετατροπέα ροπής κι άλλα ξηρό συμπλέκτη.

Και τα δύο όμως, αντιμετωπίζουν την ίδια γήρανση με τα χειροκίνητα: Καθώς το λιπαντικό χάνει το ιξώδες του, οι αλλαγές γίνονται πιο δύσκολες και αρχίζουν να «γρατζουνάνε». Γενικά, συνιστάται αλλαγή λιπαντικού στα κιβώτια με ξηρό συμπλέκτη κάθε 60.000 km, ενώ δεν πρέπει να ξεπερνιούνται τα 100.000 km για την πρώτη αλλαγή σε κάθε περίπτωση. Για πιο παλιά κιβώτια, κάθε 45.000-60.000 km είναι ιδανικό. Εναλλακτικά, κάθε οκτώ χρόνια θεωρείται ενδεικτική τιμή (σύμφωνα με την ZF). Για άλλες περιπτώσεις, ακολουθήστε το βιβλίο συντήρησης του κατασκευαστή.

Η αλλαγή λιπαντικού στο αυτόματο κιβώτιο είναι δουλειά επαγγελματία. Όχι μόνο επειδή η διαδικασία είναι δύσκολη, αλλά και διότι ο μηχανικός μπορεί να ελέγξει τη γενική κατάσταση του κιβωτίου και να εντοπίσει πιθανές διαρροές.

Επιπλέον, για να ανανεωθεί το λιπαντικό 100 %, απαιτείται ειδικό μηχάνημα, το οποίο πρώτα αναρροφά όλο το χρησιμοποιημένο λάδι -ακόμα κι εκείνο που βρίσκεται ανάμεσα στα γρανάζια- και έπειτα εισάγει το νέο λιπαντικό στη σωστή θερμοκρασία, χωρίς κίνδυνο υπερχείλισης.

Το λάδι πρέπει να φτάσει σε συγκεκριμένη θερμοκρασία έτσι ώστε να μπορεί να κυκλοφορήσει σωστά στο κύκλωμα. Τα μηχανήματα αλλαγής λιπαντικού διαθέτουν θερμοστάτη που πρέπει να ανοίξει για να επιτρέψει την εξωτερική κυκλοφορία. Και συνδέονται στο κιβώτιο μέσω ειδικών συνδέσμων· σε ορισμένα σύγχρονα μοντέλα μάλιστα, η πρόσβαση σε αυτά τα σημεία μπορεί να απαιτεί έως και τρεις ώρες αποσυναρμολόγησης.

Αφού συνδεθεί, το μηχάνημα ρυθμίζει την πίεση του υγρού, εντοπίζει τη φορά ροής του λιπαντικού έτσι ώστε να μην αναμειχθεί το νέο με το παλιό, και επιπλέον εγχέει καθαριστικό προϊόν που προστατεύει τα μηχανικά μέρη από τη δημιουργία νέας μεταλλικής φθοράς. Το παλιό λιπαντικό που βγαίνει φιλτράρεται για να συλλεχθούν τα σωματίδια που αιωρούνται.

Με την απλή μέθοδο της βαρύτητας (άδειασμα από την τάπα), μεγάλο ποσοστό του λαδιού (15%-50%) παραμένει μέσα στο σύστημα -στο κύκλωμα ψύξης, στις λιπαινόμενες επιφάνειες, στα κανάλια, στο μετατροπέα- και οι επικαθίσεις μικροσωματιδίων στο κάρτερ δεν απομακρύνονται. Έτσι, στην πράξη, μόνο το 40%-60% του χρησιμοποιημένου λιπαντικού  απομακρύνεται από το κύκλωμα.

Το κόστος της διαδικασίας εξαρτάται από το μοντέλο του αυτοκινήτου και την ευκολία πρόσβασης στο κιβώτιο. Σε ορισμένα αυτοκίνητα με κιβώτια «sealed for life» (κλειστά εφ’ όρου ζωής), η πρόσβαση στο φίλτρο μετάδοσης είναι τόσο δύσκολη που η τιμή ανεβαίνει σημαντικά, με το κόστος να κυμαίνεται από 250 έως 700 ευρώ. Μια δαπάνη που μπορεί να φαίνεται υψηλή, αλλά παραμένει πολύ πιο συμφέρουσα από την αντικατάσταση ολόκληρου του κιβωτίου!